Geneeskrachtige Kruiden

13 Helende hulpjes uit de tuin

De juiste plant op de juiste plaats

De meest voorkomende fout bij het aanleggen van een tuin? Planten kiezen die niet passen bij de omstandigheden. De juiste plant op de juiste plaats zetten is dé gouden regel. Zo bespaar je jezelf teleurstellingen én een hoop werk.

Net zoals mensen, hebben planten elk hun eigen voorkeuren: zon of schaduw, droge grond of nat, beschutting of open ruimte. Als je hier rekening mee houdt, krijg je een sterke, gezonde tuin vol leven. En dat geldt ook voor kruiden.

Wil je zelf aan de slag met geneeskrachtige kruiden? Kies planten die passen bij jouw tuin of balkon en natuurlijk bij jezelf! Dan zal je ontdekken hoe krachtig de natuur kan zijn.

Het is goed mogelijk dat er in jouw tuin al verschillende geneeskrachtige planten staan, waarvan je niet eens wist wat ze allemaal konden. Hieronder lijst ik enkele veelvoorkomende geneeskrachtige planten op. De ene is een typisch kruid, de ander wordt eerder bestempeld als onkruid, maar wie ben ik?! 

Onderstaande is enkel een korte introductie want over elk van deze planten kun je heelder boeken schrijven en over sommige is al een blog gepland in de toekomst. Stay tuned!

13 geneeskrachtige kruiden voor in je tuin

Vers geplukt uit eigen tuin zijn kruiden niet alleen lekkerder, maar ook krachtiger dan veel van wat je in de winkel vindt.

Hier zijn 13 geneeskrachtige toppers die je makkelijk zelf kan kweken:

1. Salie

Salie, Maja Dumat

Het werd vroeger vooral gebruikt bij vrouwelijke kwaaltjes, van menstruatiepijn tot opvliegers.

Ook bij keelpijn of zweertjes in de mond is saliethee een aanrader. Gewoon lekker thee drinken! Laat de thee afkoelen en gebruik als mondspoeling voor extra effect

In de Chinese geneeskunde staat Salvia officinalis bekend als het kruid voor een lang leven. Bij de Grieken en Romeinen werd het beschouwd als een heilige plant. De naam Salvia komt van het Latijnse salvare = genezen. In de Middeleeuwen was het een belangrijk onderdeel van de kloostermedicijnen en stond het symbool voor onsterfelijkheid. In de 17e eeuw was salie in Europa zo waardevol dat het werd geruild tegen Chinese thee.

De gezondheidsvoordelen zijn talrijk:

• Desinfecterend en ontstekingsremmend: werkt goed bij keelpijn, tandvleesontstekingen en zweetremming.

• Hormonale werking: helpt bij overgangsklachten zoals opvliegers.

• Spijsverteringsbevorderend: ondersteunt bij opgeblazen gevoel, indigestie of vettig eten.

• Sterke antibacteriële en schimmelwerende eigenschappen; ook toegepast in mondspoelingen.

Let op: niet langdurig of in hoge doseringen gebruiken (bevat thujon), vooral niet tijdesn zwangerschap of bij epilepsie.

In de keuken is het een aromatisch kruid voor vleesgerechten (vooral varkensvlees, wild en gevogelte), pasta (zoals saltimbocca), salieboter of kruidenbrood. Het is goed te combineren met rozemarijn en tijm. Het is ook lekker gefrituurd als krokant blaadje bovenop gerechten.

Salie staat graag in de zon en niet te nat.

2. Tijm

Tijm is een krachtig middel tegen verkoudheid en hoest. Het is slijmoplossend, ontsmettend én schimmelwerend.

Tip: Doe het gewoon in al uw soepen en sauzen, zeker bij Bolognese. Of als je next level gaat, kan je ook zelf tijmsiroop maken, een natuurlijke bondgenoot in het griepseizoen.

3. Linde

De Tilia of Lindeboom was het symbool van vrede en gerechtigheid in Germaanse en Slavische dorpen. Onder de Linde werd vroeger recht gesproken. Dit zou de oorsprong van subtiel - "sub tilia" - verklaren. Volgens mij heb ik dat onthouden uit de leuke podcast van Plantenverhalen over de Linde.

Lindebloesemthee was geliefd in middeleeuwse kloostergeneeskunde. Natuurlijk, want de bloesems geven kalmerende thee bij slapeloosheid, stress en verkoudheid. Bovendien verlicht het krampen en ondersteunt Linde de spijsvertering.

In de keuken kan je de jonge bladen van de Linde toevoegen aal salades of wraps? De bloesems worden gebruikt voor thee of infusies. De honing van lindebloesem is aromatisch en geneeskrachtig.

De oude Lindeboom bij de buren...

Een Lindeboom kan zeer groot worden; ideaal als solitaire boom. Hij ruikt heerlijk in bloei...

4. Kamille

Kamille uit Flora Batava

Matricaria chamomilla werd al in het oude Egypte vereerd en gebruikt als heilig kruid tegen koorts en ontstekingen. In de Griekse en Romeinse tijd stond het bekend als rustgevend middel en bij maagklachten. In de Middeleeuwen was het een belangrijk kruid in kloostertuinen en volksgeneeskunde, o.a. bij vrouwenkwaaltjes (vandaar Matricaria = "moederkruid").

Kamille Werkt ontstekingsremmend, krampstillend, kalmerend en ontsmettend. Inwendig bij maag- en darmklachten, menstruatiepijn, stress, verkoudheid. Uitwendig bij huidirritaties, eczeem, ontstoken ogen en als stoombad bij luchtwegproblemen. Het is een veilig kruid, ook voor kinderen en baby’s. Een paar druppels kamilleolie in het badwater van je baby kunnen wonderen doen.

Bloemetjes kunnen verwerkt worden in kruidenthee (zowel vers als gedroogd). Kamillethee werkt licht rustgevend, bevordert de slaap en de spijsvertering. Kamille is bovendien ideaal voor lichte oogkwaaltjes: gewoon wat koude thee op een kompres of proper doekje, lekker achterover liggen en chillen maar!

Kamille is een eenjarige plant die op verstoorde grond groeit, vandaar dat je hem meestal ziet laan de rand van de weg en van velden. Zij staat graag op een open plaats in de volle zon, op goed doorlatende, liefst zandige of licht kalkrijke grond.

5. Smeerwortel

Smeerwortel uit Flora Batava

Symphytum officinale werd in de volksgeneeskunde eeuwenlang gebruikt bij botbreuken ("knitbone") en de Romeinen gebruikten het voor wondverzorging. Vroeger veel gebruikt voor kneuzingen, breuken en spierpijn (vandaar de naam "smeer"wortel). Intern gebruik wordt niet meer aanbevolen wegens mogelijke levertoxische stoffen (pyrrolizidine-alkaloïden).

Smeerwortel groeit graag op vochtig, humusrijk terrein in halfschaduw tot zon. Je ziet ze vaak langs waterkanten of in vochtige borders.

6. Lavendel

Lavandula was al geliefd bij de Romeinen, die het gebruikten voor baden, parfum en kledinggeurzakjes (lavare = "wassen" in het Latijn). In de Middeleeuwen was het populair in kloostertuinen vanwege zijn antiseptische werking.

Lavendel heeft een hele rits goede eigenschappen:

Lavendel uit Kohler Medizinal Pflanzen

• Rustgevend en kalmerend voor het zenuwstelsel (bij stress, slapeloosheid, angst). Het is gemakkelijk om een zelf geurzakje met Lavendel te maken voor onder je kussen, of voor je kind dat met een bang hartje op kamp vertrekt.

• Antiseptisch en ontstekingsremmend bij wondverzorging, insectenbeten en huidproblemen.

• Helpt bij hoofdpijn (bijvoorbeeld door olie op de slapen), en bij spijsverteringsproblemen.

• Etherische olie van lavendel wordt veel gebruikt in aromatherapie.

  
  

In de keuken gebruik je Lavendel best met mate, om te voorkomen dat je denkt dat je zeep eet -- dit moet je vooral niet zeggen voordat iemand van jouw vers gemaakt lavendel-ijs proeft!

Lavendel staat liefst op een zonnige, droge, warme plek met goed doorlatende, kalkrijke grond. grond.

7. Laurier

Laureato van Francesca Guadagnini

Laurus nobilis is het Symbool van overwinning en wijsheid in de klassieke oudheid. In Italië draagt men bij het afstuderen nog steeds laurierkransen (laureato).

Ook bij ons is een laureaat een gelauwerde of bekroond kunstenaar, geleerde of sporter.

Al sinds de Romeinse tijd wordt het gebruikt in keukens en als medicinaal kruid.

Het is spijsverteringsbevorderend, slijmoplossend en ontstekingsremmend. Traditioneel wordt het ook gebruikt bij verkoudheid, spierpijn en reuma (in olie-extracten). Het zou ook goed zijn voor de verlaging van tryglyceriden en cholesterol.

Laurier wordt veel gebruikt in soepen, stoofpotten, bouillons en marinades. Zowel het vers als het gedroogd blad is aromatisch; niet eetbaar, maar meegekookt en verwijderd.

Laurier staat liefst Warm, beschut, liefst tegen een muur (zon/halfschaduw). Het is maar matig winterhard, in pot te overwinteren bij vorst.

8. Pepermunt

Verfrissend én geneeskrachtig. Pepermunt helpt bij indigestie, misselijkheid en hoofdpijn. Ook fijn bij een verstopte neus.

Recept: Zelf pepermuntjes maken

Ingrediënten:

• 250 g poedersuiker

• 2 eetlepels water

• 1/2 theelepel pepermuntolie

• Eventueel kleurstof

Zo maak je ze:

1. Meng de suiker en het water tot een stevige pasta.

2. Voeg de pepermuntolie (en eventueel kleurstof) toe.

3. Rol kleine bolletjes en druk ze plat.

4. Laat ze 24 uur drogen op bakpapier.

Heerlijk fris én 100% natuurlijk!

9. Goudsbloem

Sinds de Middeleeuwen staat Calendula officinalis bekend als wondbloem in kloostertuinen. Het werd gebruikt in volksgeneeskunde voor het helen van wonden en huidproblemen. De plant symboliseerde zon en vreugde; het werd vaak gebruikt in rituelen en als kleurstof.

Goudsbloem is ontstekingsremmend, wondhelend en antiseptisch – ideaal voor huidzalven, eczeem, schaafwonden, aambeien. Het werkt ook kalmerend voor maag en darmen (bij inwendig gebruik als thee).

Slakken vinden jonge goudsbloem heerlijk!

De bloemen zijn eetbaar en worden vaak gebruikt aks decoratie op taart of salade.

Goudsbloem is een eenjarige plant die graag op een zonnige, goed doorlatende, voedselrijke grond staat. Het is eenvoudig te zaaien en te kweken en ze bloeit lang (van juni tot herfst).

Zo maak je goudsbloemolie: droog de bloemblaadjes, overgiet met plantaardige olie, laat drie weken trekken, zeef en bewaar donker.

10. Vlier

Sambucus nigra werd in Europa al sinds de Oudheid vereerd als magische en geneeskrachtige boom. In volksgeloof gold hij als beschermboom tegen kwade geesten. Takken werden opgehangen bij huizen of stallen. Hippocrates beschreef hem als een “medicijnkastje op zichzelf”. In veel culturen werd gezegd dat je een vlier niet mocht kappen zonder zijn toestemming.

Geneeskrachtig gebruik:

• Bloesems (gedroogd of vers): zweetdrijvend en koortsverlagend bij verkoudheid en griep.

• Bessen (altijd verhitten!): rijk aan antioxidanten, antiviraal, versterkt de weerstand, goed bij griep en verkoudheden.

• Schors/bladeren: vroeger als laxeermiddel en wondhelend gebruikt, maar nu afgeraden vanwege giftige stoffen (cyanogene glycosiden).
  

Let op: Rauwe bessen en andere delen van de plant kunnen bij inname maagklachten of misselijkheid veroorzaken. Altijd koken of drogen voor gebruik.

In de keuken

• Vlierbloesems: siroop, thee, pannenkoekbeslag, limonade, champagne of gelei.

• Vlierbessen (gekookt!): siroop, jam, chutney, sap, wijn. Niet rauw eten!

Vlier staat liefst in zon tot halfschaduw en houdt van een humusrijke, vochtige grond, maar vrij tolerant. Zij groeit vaak aan bosranden, oevers en hagen.

Sambucus nigra (links) en Sambucus canadensis (rechts); het verschil zit vooral in het blad; Foto Stephanie Harvey

Amerikaanse vlier (Sambucus canadensis)

• Lijkt sterk op de Europese vlier (S. nigra) en wordt in Noord-Amerika traditioneel als medicinale plant gebruikt.

• Bessen worden daar vaak verwerkt tot siroop, wijn of jam.

• Rauwe bessen bevatten minder van de giftige stoffen dan S. nigra, maar verhitting blijft noodzakelijk om risico op maag-darmklachten te vermijden.

• De bloesems zijn ook eetbaar en vergelijkbaar in gebruik.

  
  

Conclusie: Sambucus canadensis is iets minder toxisch rauw dan Sambucus nigra, maar beide moeten voor consumptie gekookt of gedroogd worden.

11. Duizendblad

Achillea millefolium werd al gebruikt door de oude Grieken en Romeinen. Volgens de mythologie gebruikte Achilles het om wonden van soldaten te stelpen tijdens veldslagen – vandaar de naam Achillea. In de volksgeneeskunde stond het bekend als “vrouwenschaafselkruid” en werd het veel ingezet bij menstruatieklachten en wondverzorging. Ook werd het gebruikt als toverkruid tegen kwade invloeden.

Duizenblad werkt bloedstelpend en wondhelend: vers blad op wonden of in een aftreksel. Het bevordert de spijsvertering en leverwerking: thee van het kruid bevordert de galproductie en vermindert krampen. Hetw erkt regulerend bij menstruatieklachten: regulerend bij onregelmatige of pijnlijke menstruatie. Het werkt ook koortsverlagend: als zweetdrijvend kruid bij griep en verkoudheid.

Opgelet: Niet langdurig gebruiken in hoge dosering – bevat thujon (in kleine hoeveelheden), wat bij gevoelige mensen hoofdpijn of duizeligheid kan veroorzaken.

In de keuken worden jonge blaadjes vers gebruikt in salades (licht bitter). De gedroogde bladeren en bloemen in kruidenthee of kruidenmengsels. De bloemen soms in likeur of kruidenboter, voor een aromatische toets.

Duizendblad staat graag in zon tot halfschaduw, in dee droge tot matig vochtige grond, bij voorkeur kalkrijk. De plant is meerjarig, zeer sterk en geschikt voor natuurlijke tuinen, bermen of prairieborders.

Minpuntje: slakken vinden dit ook geweldig...

12. Oregano

Origanum vulgare stond in de klassieke oudheid bekend als "vreugde van de berg". Het werd door Grieken en Romeinen gebruikt als genees- en keukenkruid. Het symboliseerde geluk en werd op bruidskransen verwerkt.

Zijn geneeskrachtige eigenschappen zijn vooral antibacterieel, antiviraal en schimmelwerend – inzetbaar bij luchtweginfecties, hoest en verkoudheid.

Jonge oregano

Oregano verlicht spijsverteringsklachten, zoals opgeblazen gevoel of krampen. De etherische olie wordt medicinaal gebruikt bij bacteriële infecties (alleen uitwendig of verdund).

Het kruid is onmisbaar in de Mediterrane keuken – het past vooral bij past bij tomaat, vlees, pizza, pasta, gegrilde groenten. Het heeft een sterke, warme smaak en is vaak gedroogd krachtiger dan vers.

Oregano houdt van een zonnige, droge, schrale kalkrijke plek.

13. Madeliefje

Bellis perennis, is in de volksgeneeskunde als een “kindergeneeskruid”: mild en veilig. Het wordt gebruikt in zalfjes en thee door kloosterherboristen. Madeliefjes werken ontstekingsremmend, wondhelend en licht pijnstillend. Inwendig bij hoest, verkoudheid en spijsverteringsklachten. Uitwendig bij kneuzingen, blauwe plekken (vergelijkbaar met arnica). Bloemetjes en jonge blaadjes zijn eetbaar. Decoratief in salades, op boterhammen, in kruidenboter of azijn.

Madeliefjes staan liefst in de zon tot halfschaduw, in kortgemaaide grasvelden, weiden en gazons. Ze kunnen goed tegen betreding en bloeien bijna heel het jaar door, vandaar de naam: Bellis perennis: vrij vertaald ' heel het jaar mooi'.

Madeliefje is één van mijn lievelingsbloemetjes en ik beloof ergens in de winter een aparte blog hierover.

Let op!

Hoewel veel kruiden veilig zijn, is het belangrijk je goed te informeren. Sommige planten zijn krachtig en kunnen bij verkeerd gebruik schade veroorzaken. Raadpleeg altijd een deskundige als je twijfelt, zeker bij zwangerschap, medicatiegebruik of voor baby’s.

Een eeuwenoude traditie

Geneeskrachtige kruiden worden al sinds de prehistorie gebruikt. In grotten werden resten van kruiden gevonden die als natuurlijke medicatie dienden. Doorheen de tijd gebruikten verschillende culturen planten voor uiteenlopende aandoeningen – van de Egyptenaren en Chinezen tot middeleeuwse kloostertuinen.

Vandaag herontdekken we deze oude wijsheden. De wetenschap bevestigt steeds meer van wat vroeger intuïtief werd toegepast. Kruiden zijn geen wondermiddelen, maar kunnen zeker ondersteunen bij milde kwaaltjes – zeker als je kiest voor vers, zelfgekweekt materiaal.

Overzicht van de prehistorie tot nu

Kruiden maken al sinds mensenheugenis deel uit van ons leven. Zelfs prehistorische volkeren gebruikten planten tegen kwaaltjes, wonden en ziektes. Hier volgt een overzicht van de toepassing van geneeskrachtige kruiden, van de prehistorie tot nu

Prehistorie

• Mondelinge tradities en intuïtief gebruik

  
  

  Al in de prehistorie gebruikten mensen planten op basis van observatie en ervaring. Archeologische vondsten tonen aan dat kruiden als duizendblad en kamille al 60.000 jaar geleden gebruikt werden.

Oudheid

• Mesopotamië, Egypte, India, China (ca. 3000 – 500 v.Chr.)

  • Sumeriërs noteerden plantenrecepten op kleitabletten.

  • Egyptenaren gebruikten aloë vera, knoflook en opium, beschreven in de Ebers Papyrus (~1500 v.Chr.).

  • Ayurveda in India en Traditionele Chinese Geneeskunde (TCM) ontwikkelden uitgebreide systemen met kruiden zoals kurkuma, gember, ginseng.

Klassieke Oudheid

• Grieken en Romeinen (ca. 500 v.Chr. – 500 n.Chr.)

  • Hippocrates en later Galenus systematiseerden kruidengeneeskunde.

  • Dioscorides schreef De Materia Medica, een invloedrijk kruidenboek gebruikt tot in de middeleeuwen.

Middeleeuwen

• Kloostergeneeskunde en volkskennis

  • Kloosters bewaarden en verspreidden kennis over geneeskrachtige planten (bv. Hildegard von Bingen).

  • Veel kruiden zoals salie, lavendel en valeriaan werden gecultiveerd in kloostertuinen.

  • Volksgenezers en heksen gebruikten kruiden in rituelen en remedies, vaak in conflict met kerkelijke autoriteit.

Renaissance en vroegmoderne tijd

• Wetenschappelijke herontdekking (ca. 1500–1800)

  • Humanisten zoals Paracelsus koppelden kruiden aan chemie en alchemie.

  • De eerste botanische tuinen en kruidenboeken verschenen.

  • Kruiden vormden de basis voor vroege farmacie.

19e – 20e eeuw

• Opkomst van moderne geneeskunde en farmaceutica

  • Werkzame stoffen uit kruiden werden geïsoleerd (zoals morfine uit papaver, aspirine uit wilgenschors).

  • De rol van kruiden nam af in de reguliere geneeskunde, maar bleef bestaan in natuurgeneeskunde en homeopathie.

21e eeuw – hedendaagse trends

• Herwaardering en wetenschappelijke onderbouwing

  • Groeiende belangstelling voor natuurlijke en holistische benaderingen.

  • Kruiden worden opnieuw onderzocht op hun werking (fytotherapie).

  • Integratieve geneeskunde combineert reguliere zorg met kruiden en leefstijladvies.

  • Mensen ontdekken zelf de kracht van kruiden of lichaam en geest.

Officinalis wil graag mee helpen aan de verbinding die je voelt als je in je tuin met planten bezig bent.

Heb je al eens 2 minuten aan één stuk naar één plant gekeken? Je zal zien dat je zintuigen hier blij van worden en je bekijkt deze plant voor de rest van je leven anders. Ik daag je uit!

Ik hoor graag jouw ervaring van deze 2 minuten!

Tot slot

Kruiden zijn krachtige bondgenoten, maar gebruik ze met kennis van zaken. Raadpleeg betrouwbare bronnen of een herborist bij twijfel. En onthoud: wat je zelf kweekt, smaakt dubbel zo goed – en werkt vaak beter!

Pimp je Tuin